20 juni 2022

Groningse godsdienstsociologe leidt summer school over religie in een instabiele wereld

De Spaanse dr. Julia Martínez-Ariño is alweer vijf jaar werkzaam als universitair docent godsdienstsociologie aan de Groningse Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. In 2020 werd ze gekozen als Docent van het Jaar van deze faculteit. Deze zomer leidt ze een summerschool met een zeer actueel onderwerp: Religion in an Unstable World.

Julia is een specialist in beleid en bestuur rond religieuze diversiteit in liberale westerse samenlevingen. Momenteel doet ze onderzoek naar het proces van kerkverlaten onder Spaanse en Argentijnse katholieken die zich recent formeel hebben laten uitschrijven uit de Rooms-Katholieke Kerk. De afgelopen vijf maanden kon ze zich tijdens haar fellowship bij het NIAS (het Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences van de KNAW) focussen op het verwerken van de onderzoeksgegevens tot een boek. We spraken met haar over een nog actueler onderwerp: de Summer School “Religion in an Unstable World”, die meteen na afloop van haar fellowship plaatsvindt, van 3 tot 8 juli 2022.

‘Religie in een onstabiele wereld’ was allang gekozen als thema, en toen kwam de oorlog in Oekraïne daar nog bij…

“Ja, de wereld is natuurlijk altijd instabiel, maar deze oorlog is een extra factor van instabiliteit. Het is nóg onduidelijker geworden hoe de wereld er morgen of volgend jaar uit zal zien. Toen we deze Summer School voorbereidden zaten we midden in de pandemie, en toen werd de wereld nog onstabieler door de huidige oorlog. Daarom zullen we in juli ook uitgebreid ingaan op de vragen of en hoe religie een rol speelt in deze context. Het is belangrijk om te beseffen dat scheidslijnen niet altijd zo duidelijk en constant zijn. Zo zijn Oekraïners niet allemaal aan dezelfde orthodoxe kerk verbonden en behoren sommigen tot kerken die verbonden zijn aan het Russische patriarchaat. Maar dat betekent niet dat zij daarom loyaal zijn aan Rusland. Ook zijn er kerken in Oekraïne die onder het patriarchaat van Moskou vielen, maar daarvan tijdens de oorlog afstand genomen hebben en zijn overgegaan tot het Kiev-patriarchaat. Hieraan zie je dat religie sterk verbonden is met politiek en de ontwikkelingen die nu plaatsvinden. Onvoorspelbare, onverwachte ontwikkelingen die maar weer duidelijk maken hoe vaag en veranderlijk ‘scheidslijnen’ zijn. Ook al is dit geen religieuze oorlog, religie speelt een rol en wordt er op haar beurt weer door beïnvloed.”

Om hier meer over te weten te komen neemt Julia de avond na dit interview deel aan het KNAW-webinar over de religieuze retoriek die Rusland gebruikt om de oorlog in Oekraïne te rechtvaardigen, en de politieke en religieuze gevolgen daarvan in Rusland, Oekraïne en de rest van de wereld. Julia: “Net als de samenleving verandert religie naarmate de oorlog zich ontwikkelt. Dat is waar het in mijn vakgebied, godsdienstsociologie, om draait: hoe religieuze spelers en discussies een rol spelen bij het maken van de samenleving, en hoe ze veranderen als de samenleving verandert.”

Kun je dat vakgebied nog wat nader toelichten?

“Religie en religieuze spelers en discussies spelen op veel gebieden een rol in de hedendaagse samenleving, ook al zijn ze soms niet zo zichtbaar. Daarom is het belangrijk te onderzoeken en verhelderen wat die rol precies is. Mijn vakgebied zou je misschien ook wat breder kunnen benoemen als de studie van religie vanuit een sociaalwetenschappelijk perspectief – of dat nou antropologie, sociologie, politicologie of religiestudies is. Het is heel interessant dat we hier mensen hebben vanuit zoveel verschillende wetenschappelijke achtergronden, die wel op een vergelijkbare manier naar religie kijken en elkaar aanvullen.”

Is de Summer School ook zo interdisciplinair?
“Zeker, dat is altijd de insteek. Deze Summer School is bovendien gelieerd aan het tweejaarlijkse congres van de European Sociological Association. Dit jaar organiseren we de Sociology of Religion Conference online vanuit Groningen, van 13 tot 15 juli, en deze heeft dezelfde titel en thema’s als de Summer School, oftewel: Religion in an unstable world: Challenges, transformations and future prospects. Binnen de GGW-faculteit zijn de (interdisciplinaire) onderzoekers specifiek sterk in de thema’s klimaatverandering en -conflicten, gezondheid (van zorg tot dood, gender en seksualiteit) en politiek in relatie tot religie. Maar voor een onderwerp als artificial intelligence (AI) en digitale religie, waarover een module in de Summer School gaat, hebben we onze Britse collega Dr. Beth Singler als spreker die dé specialist is op dit gebied, en ook komt er nog een externe expert in klimaatverandering. Alles draait om het thema van religie in een onstabiele wereld en we hebben in ieder geval specifieke modules over religie en klimaatverandering, COVID en de gezondheids- en zorgcrisis, politieke instabiliteit en rechts-populisme, de uitdagingen van AI voor religie, en waarschijnlijk komt er ook nog een module over migratie en mensenhandel. Daarnaast zal het onderwerp oorlog & religie zoals gezegd een prominente rol hebben in het programma, al dan niet in een aparte module.”

Zijn zulke evenementen ook nuttig voor de faculteit zelf?
“De Summer School is gratis toegankelijk voor MA-studenten en promovendi en het is voor hen dé manier om anderen te ontmoeten buiten hun normale studie. Het programma trekt veel internationale aandacht en geeft daarmee veel zichtbaarheid aan onze faculteit. Het is een uitgelezen manier om aan de wereld te laten zien wat voor onderzoek wij hier doen, wat voor onderwijs we geven en waarin onze faculteit sterk is. In juli behandelen we onderwerpen die actueel en prominent zijn binnen de godsdienstsociologie in relatie tot de huidige instabiliteit van de wereld. De snelle technologische ontwikkelingen, de zorgen rond de volksgezondheid en financiën; alle ontwikkelingen die van deze wereld een instabiele en onvoorspelbare context maken komen aan bod. We willen verkennen hoe religie verandert, zich aanpast, verdwijnt en opnieuw verschijnt in bepaalde contexten en waar religie transformeert en meebeweegt met de rest van de samenleving. Ook al is er maar plek voor twintig deelnemers en kan vanwege het hoge aantal aanmeldingen helaas lang niet iedereen komen, ze weten nu wel dat wij dit soort programma’s aanbieden en er worden altijd weer nuttige contacten gelegd. Mijn huidige promovenda heb ik tijdens de vorige Summer School leren kennen!”

Is er ook nog ruimte voor ontspanning?
“De deelnemers komen op zondag in Groningen aan en we doen dan eerst een tour door de stad en gaan drankjes drinken om kennis te maken. De overgrote meerderheid komt uit het buitenland, zowel uit als van buiten Europa, en kent elkaar waarschijnlijk nog niet. Op maandag begint het programma en dat duurt de hele dag; dat is heel intens. Daarom hebben we in het midden van de week, op woensdag een sociaal programma, om de stad en elkaar beter te leren kennen en mentaal wat rust te krijgen. Op vrijdag eindigen we rond lunchtijd. Iets waar studenten ook blij mee zijn, is dat we naast de themasessies ook workshops in toegepaste academische vaardigheden geven. Zo geef ik, samen met mijn collega dr. Manoela Carpenedo, een workshop in academisch schrijven ten behoeve van het aanvragen van subsidies – iets waar de deelnemers in hun stadium allemaal mee te maken krijgen. Ook is er een workshop over mondelinge en presentatievaardigheden en zelf geef ik er, samen met mijn collega dr. Joram Tarusarira, nog eentje over het academisch cv: wat is belangrijk in een academische carrière, wat zijn de ongeschreven regels bij het schrijven van een academisch cv? Alleen iemand die het al gedaan heeft, kan je erover vertellen, dus zulke workshops zijn erg nuttig voor de studenten. ‘Hier horen wij nooit over!’ zeiden ze de vorige keer enthousiast. In de Summer School bieden we dus niet alleen inhoudelijke, maar ook praktische kennis die de deelnemers in de toekomst nodig kunnen hebben. Maar bovenal krijgen de deelnemers, die allemaal werken aan hun MA- of PhD-thesis, inzichten over waar de dingen heen gaan, wat de uitdagingen op bepaalde onderwerpen zijn en wat de vragen zijn die onderzoekers zichzelf stellen. Kortom: hoe je onderzoek doet naar onderwerpen die zo complex en veranderlijk zijn.”

Dr. Julia Martínez-Ariño is universitair docent Sociology of Religion aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen en coördinator van de Summer School ‘Religion in an unstable world: Challenges, transformations and future prospects’ van deze universiteit (3-8 juli 2022). https://www.rug.nl/education/summer-winter-schools/religion-in-an-unstable-world/