04 augustus 2022

VU-hoogleraar Gerdien Bertram-Troost pleit voor een revolutie in het onderwijs: “Menswording moet centraal worden gesteld in het onderwijs.”

Gerdien Bertram-Troost is hoogleraar Onderwijs in levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief aan de faculteit Religie en Theologie van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Zij vindt dat er een revolutie nodig is in het onderwijs: menswording moet meer centraal komen te staan als onderwijs wil bijdragen aan een gezonde en inclusieve samenleving.

Revolutie in het onderwijs

In uw oratie heeft u het belang benadrukt van menswording in een laag-vertrouwensamenleving. Wat bedoelt u daarmee?

“De belangrijkste boodschap is dat er een revolutie in het onderwijs nodig is. Die revolutie is nodig om voorbij te komen aan het maakbaarheidsdenken. In een laag-vertrouwensamenleving als de onze ligt er een sterke nadruk op controle en toezicht. Dit heeft z’n weerslag op onderwijspolitiek en -beleid. Hierdoor is menswording in het onderwijs ernstig onder druk komen te staan. Menswording gaat om hoe kinderen en jongeren als mens in de wereld verschijnen en hoe ze zich tot die wereld willen verhouden. Daar is ruimte en vertrouwen bij nodig. En precies dat ontbreekt nu vaak.”

En wat is hierin uw belangrijkste argument?

“Ik pleit voor hernieuwde aandacht voor de levensbeschouwelijke dimensie van onderwijs. Die dimensie helpt ons om stil te staan bij hoe we naar leerlingen en docenten willen kijken. En het maakt ons ervan bewust dat het leven niet maakbaar is. Levensbeschouwelijke tradities kunnen tegenverhalen bieden die een ander perspectief geven op menszijn en samenleven. Vrijheid van onderwijs is tot op de dag van vandaag hard nodig om een tegengeluid te laten horen richting neoliberalisme en het dominante marktdenken. Die houden het onderwijs steeds meer in haar greep en zetten de ruimte voor menswording onder druk.”

Levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief

Uw leerstoel heeft als titel ‘Onderwijs in levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief’. Wat houdt dit precies in?

‘’Door de maakbaarheid, beheersing en prestatiecultuur die in ons onderwijs heerst, staat het levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief onder druk. Veel leraren en leerlingen lijden hieronder. Er is weinig ruimte en vertrouwen en er zijn zorgen om het mentaal welzijn. Veel leraren voelen zich niet gezien en erkend in hun eigen professionaliteit. Dit belemmert hen in hun werk en dat heeft ook weer gevolgen voor de leerlingen. Daarom is het heel belangrijk dat er weer meer pedagogische ruimte en vertrouwen in het onderwijs komen.”

En hoe komt die ruimte en vertrouwen terug in het onderwijs volgens u?

“Met de onderzoeken en activiteiten die vanuit de leerstoel plaatsvinden, hoop ik niet alleen leerkrachten maar ook schoolleiders, bestuurders en beleidsmakers meer zicht te geven op het belang van pedagogische ruimte in onderwijs en hoe aandacht voor de levensbeschouwelijke dimensie daaraan kan bijdragen. In het onderzoek wil ik dicht bij de onderwijspraktijk blijven. Zo willen we bijvoorbeeld praktijkvoorbeelden in kaart brengen die scholen kunnen stimuleren om vanuit de eigen identiteit een tegengeluid te kunnen laten horen tegen de beheersingscultuur die het onderwijs nu zo in de greep houdt. Ik ben ervan overtuigd dat het de meest onderwijsmensen niet primair om de cijfers te doen is. Toch is de druk van het maakbaarheidsdenken groot. Als je je daar niet heel bewust van bent en met elkaar stilstaat bij hoe het ook anders zou kunnen, word je daar heel snel in meegetrokken.”
Dit klinkt als een erg mooi en vooral noodzakelijk doel. Wat denkt u dat uw grootste uitdaging is?
“Dat zijn waarschijnlijk de vraagstukken rondom levensbeschouwelijke diversiteit. Tegenwoordig vinden we zowel op openbare als bijzondere scholen een scala aan levensbeschouwingen onder leerlingen, personeel en ouders. De uitdaging is om scholen plekken te laten zijn waar ruimte en vertrouwen is om samen, als team, leerlingen en ouders te bouwen aan een samenleving waarin ruimte is voor iedereen”.

Terugkijken

De leerstoel ‘Onderwijs in levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief’ wordt onder meer gesteund door Verus, de vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs in Nederland. Bekijk de oratie terug of lees de hele tekst op de website van Verus.